نگار فلاحتی
روش دلفی که در دهه ۱۹۶۰ ایجاد شد، تکنیکی است برای کمک به ساخت سناریوهای حال و آینده در زمینه موضوعات خاص با کمک متخصصان. این روش به اجماع بین شرکت کنندگان، بر اساس تمام نظرات ارسال شده از تجربیات و دیدگاههای مختلف به منظور ایجاد یک سناریوی مشترک، کمک می کند. نام دلفی از معبد معروف آپولو در دلفی گرفته شده است، جایی که کاهنان می توانستند آینده انسانها را از طریق مراسم جادویی پیشبینی کنند. تئودور جی. گوردون در کتاب روش‌شناسی آینده پژوهی منشأ این روش را از آزمایشگاه تحقیقاتی رند در دهه ۶۰، در سانتا مونیکا، کالیفرنیا می داند که در آنجا عمدتاً به مسائل سیاسی و نظامی در مورد توسعه فناوری می پرداختند.
هدف استفاده از روش دلفی، شناسایی بیشترین سناریوهای ممکن حول یک موضوع خاص بر اساس دانش متخصصان است. گوردون و جاستو، اقدامات دلفی را:
- به عنوان گردهمایی مجدد متخصصان از حوزه های مختلف تخصص
- برای تمرکز بر یک موضوع خاص
- اشتراک نظرات
- تا رسیدن به یک اجماع و ایجاد یک سناریوی ممکن مشترک توصیف می کنند.
لیندمن اشاره می کند که این روش، روشی است برای:
- ترکیب نظرات مختلف از کارشناسان مجزا
- از طریق استفاده از یک سری سوالات
- به منظور ایجاد اجماع و از بین بردن هر گونه نظرات متناقض، که در یک ملاقات حضوری می تواند ایجاد شود.
پیل این روش را برای مواردی که هیچ وسیله ای برای تأیید پیش بینی ندارند و برای شناسایی گسستها یا نوآوری در یک زمینه خاص دانش، ایده آل می داند. روش دلفی را می توان برای کمک به ساخت سناریوهای حال یا آینده در مورد موضوعات خاص، با در نظر گرفتن انواع احتمالات مورد استفاده قرار داد. این روش می تواند نتایج بهتری را تحت شرایط ذیل به ارمغان بیاورد: ۱- مشکلی را نمیتوان با اقدامات تحلیلی حل کرد ۲- متخصصان دعوت شده برای مشارکت دارای تجربیات متنوعی هستند ۳- اندازه گروه متخصصان (یا موقعیت جغرافیایی آنها) منجر به سخت شدن ملاقات حضوری می شود. کاربست این روش، زمانی جالب تر است که کارشناسان حوزه های مختلف دیدگاه های متفاوتی را ارائه دهند. به عنوان مثال، اگر موضوع بحث سناریوی تروریسم در ۵ سال آینده باشد، بحث و تبادل نظر متخصصان امنیت مرزی، امنیت فرودگاه ها و مواد منفجره و نیز متخصصان روابط بین الملل، جنبش های فرهنگی و مذهبی جالب خواهد بود. در مورد سناریوهای احتمالی گوردون سه نوع قضاوت وابسته به موقعیت را از روش دلفی قابل استخراج می داند: ۱- پیش بینی تحولات آینده، به عنوان مثال “سناریوی توسعه شبکه اجتماعی در ۱۰ سال آینده”. ۲- پیشبینی احتمالات یک رویداد در آینده و توصیه‌های مرتبط، به‌عنوان مثال «امکان تعیین تاریخ دقیق فرود انسان بر مریخ». ۳- راه‌هایی برای دستیابی یا جلوگیری از موقعیتهای آینده، به‌عنوان مثال “سناریوی سیاسی و تأمین غذا در ۱۵ سال آینده” سه نوع پرسشنامه پیشنهاد شده توسط گوردون می تواند در متخصصان مختلفی به عنوان شرکت کننده قرار گیرد: از متخصصان این موضوع، متخصصان مرتبط با اخلاق، حوزه فرهنگی، اجتماعی تا متخصصان تدوین سناریوهای احتمالی. به منظور تفهیم بهتر کاربرد روش دلفی، اقدامات این روش با هدف ترسیم سناریوهای احتمالی نوآوری‌ها و تعاملات فناوری در ۵ تا ۱۰ سال آینده ارائه شده تا انتظارات، مدل‌های ذهنی و فناوری بهتر درک شود:
مرحله اول: انتخاب و دعوت از کارشناسان کلید موفقیت این روش در شرکت کنندگان است، زیرا نتایج روش مستقیماً به دانش متخصصان در مورد موضوع و همکاری بین همه افراد درگیر بستگی دارد. ضروری است افرادی که می توانند به شیوهای معنادار در تحقیق مشارکت داشته باشند، وارد شوند. جستجوی شرکت‌کنندگان بالقوه می‌تواند از طریق (۱) توصیه‌های دانشگاه یا مراکز تحقیقاتی، (۲) نویسندگان مشهور نشریات در مورد موضوع خاص و (۳) از طریق زنجیره تماس محققین انجام شود. پس از چند ماه جستجو، بیست و هفت متخصص از شش کشور مختلف (برزیل، هلند، فنلاند، ایالات متحده آمریکا، پرتغال و کانادا) برای شرکت در این روش دعوت شدند. ده متخصص موافقت کردند که بخشی از این تحقیق باشند: یک نفر از لس آنجلس، یک نفر از آمستردام، یک نفر از سائوپائولو، یک نفر از لیسبون، شش نفر از ریودوژانیرو. براساس مستندات قابلیت تحت پوشش قرار گرفتن تعدادی زیادی از کارشناسان متشکل از صدها نفر، براساس یک پنل الکترونیکی برای سازماندهی پاسخهای بسیاری از متخصصان و گاهی اوقات با کمک پانلهای تعامل بلادرنگ وجود دارد. با این حال، گوردون و تئودوراستفاده از ۱۵ تا ۳۵ متخصص را پیشنهاد می کنند. به گفته نویسندگان، زمانی که تعداد شرکت کنندگان کم باشد، پاسخ ها وزن یکسانی دارند و تجزیه و تحلیل نتایج با پیچیدگی کمتری انجام می شود. برای اطمینان از اینکه متخصصان درگیر در روش دلفی کافی هستند و دیدگاههای متنوعی را در مورد یک موضوع اصلی ارائه می‌دهند، ایجاد یک ماتریس برای ترسیم دانش و تجربه مورد نظر برای رویه‌ها برای کمک به فیلتر کردن دعوت‌شدگان مهم است. استفاده از پرسشنامه نیز برای کمک به شناسایی کارشناسانی که ارتباط بهتری با موضوع تحقیق دارند پیشنهاد می شود. این پرسشنامه پنج سؤال زیر را در بر می گیرد:
- آیا در این زمینه متخصص هستید و روزانه با موضوع کار می کنید؟
- آیا گاهی اوقات با موضوع کار می کنید؟ آیا از طریق تحقیق یا مطالعه گاه به گاه در مورد این موضوع دانش کسب کرده اید؟
- آیا خود را فردی آگاه به این موضوع می‌دانید؟
- آیا دانشی در این زمینه دارید؟
بر اساس موضوع سناریوهای احتمالی تعامل و فناوری در ۱۰ سال آینده، همه مدعوین باید به صورت روزانه با موضوع پیشنهادی یا از طریق موقعیت کاری در شرکت یا موقعیت تحقیقاتی علمی درگیر می بودند. شرکت‌کنندگانی که برای دعوت انتخاب شدند متخصصان حوزه‌های مرتبط با پیشرفت فن‌آوری و تحقیقات تعامل انسان و فناوری بودند. جهت فرآیند فیلتر تلاش شد تا کارشناسان از موقعیتهای تجربی مختلف گروه‌بندی شوند که بتوانند دیدگاههای متفاوتی را ارائه دهند. پس از جستجو از طریق توصیه‌ها، نشریات، کنفرانس‌ها و زنجیره‌ای از تماس‌ها، مدعوین باید حداقل در سه حوزه مرتبط از موارد زیر کار می‌کردند:
- کاوشهای اینترنتی
- پژوهش
- برنامه ریزی پروژه.
- برنامه نویسی
- انتشار دانش/ بیان اطلاعات
مرحله دوم: پیاده سازی روش دلفی اعمال دلفی هدف این روش دستیابی به اجماع بین متخصصان در مورد یک موضوع خاص به منظور ایجاد یک سناریو است. مهم است که هر یک از شرکت‌کنندگان هویت سایر متخصصان را در طول فرآیند روش ندانند تا نظرات کاملاً رسمی و غیرشخصی باقی بماند. دانستن هویت یک متخصص مورد تحسین در سراسر جهان می تواند ترسناک باشد و می تواند باعث تغییر در ابراز نظرات باشد. برای این تحقیق، تمامی تماس ها و نمایش نظرات از طریق پست الکترونیکی صورت گرفت. استفاده از ایمیل دسترسی به کارشناسان از ۵ شهر از طریق ۳ کشور مختلف را تسهیل کرد. همه اسامی با حروف رمز جایگزین شدند تا هویت متخصصان در طول فرآیند حفظ شود. از آنجایی که کارشناسان از سه کشور مختلف بودند، تمام سوالات به زبان انگلیسی و پرتغالی توضیح داده شد. تمام پاسخ‌ها و نظرات متخصصان به هر دو زبان ترجمه شد تا خطر سوءتعبیر از سوی شرکت‌کنندگان کاهش یابد. اگر کارشناس دعوت شده زبان مادری متفاوتی داشت، شرکت‌کننده می‌توانست ترجیحی بین دو گزینه مشخص کند یا گزینه سوم را با کمک یک مترجم درج کند. در نهایت پس از پذیرش دعوت و انتخاب شرکت کنندگان، اجرای روش دلفی طی چهار مرحله انجام شد: ۱) فرمول‌بندی پرسشنامه‌ای که به‌طور استراتژیک برنامه‌ریزی‌شده برای ارائه نظرات از موقعیتهای مختلف در مورد موضوع. سوالات باید برای شرکت کنندگان واضح و عینی باشد تا از هرگونه سوء تعبیر جلوگیری شود. پرسشنامه به طور جداگانه برای هر متخصص به زبان انتخابی ارسال می شود. ۲) مرحله دوم تنها پس از پاسخگویی همه متخصصان به کل پرسشنامه آغاز شد. همه پاسخهای جمع‌آوری‌شده در یک گزارش جمع و برای ناشناس ماندن هویت، نام هر کارشناس با یک حرف رمز جایگزین می شوند. میزان نظرات ابراز شده با توجه به کارشناسان دعوت شده، دانش آنها در مورد موضوع و تعداد سوالات می تواند متفاوت باشد. این گزارش با تمام پاسخ های گردآوری شده یک بار دیگر برای هر شرکت کننده ارسال شد. این بار هر متخصص نظرات و پاسخ های همه را خواند و نظر خود را، موافق یا مخالف اعلام کرد. در طی این مرحله به شرکت کنندگان یادآوری شد که هدف دستیابی به اجماع است. کارشناسان تمام پاسخ های هر شرکت کننده را خواندند و نظرات خود را درج کردند. اگر دو یا چند نظر متفاوت وجود داشته باشد، ممکن است برای روشن شدن دیدگاه‌ها، استدلال‌های پایه و رفع هرگونه تردید، تبادل طولانی‌تر لازم باشد. ۳) مرحله سوم تمام پاسخ ها و همه نظرات را برای دور دوم تجزیه و تحلیل جمع کرد. انتظار می رود که در این مرحله تمام استدلال ها بر یک اجماع مرکزی متمرکز باشد. در صورت لزوم، موضوعات خاصی را می توان در سطح عمیق تری از اطلاعات و جزئیات بررسی کرد. ۴) در مرحله چهارم، محقق تمامی پاسخ ها، نظرات، اعتیادها و نظرات مراحل قبل را برای تحلیل محتوا جمع آوری کرده و سند نهایی در تشریح سناریوی آینده تهیه گردید. بنابراین همانطور که مشاهده شد روش دلفی، با هدف دستیابی به نتایج بدیع و به دور از جهت گیریهای ذهنی و تأثیرپذیری از نظرات جمعی ابداع شده است و برای خلق سناریوهای آینده بسیار کاربردی است. هرچند که میزان تناسب روش برای حل مسأله به شرایط مسأله مورد بررسی وابستگی زیادی دارد و کاربست این روش برای همه مسائل جامعیت ندارد. بنابراین براساس سنجش مزایای روش دلفی نسبت به معایبش و همخوانی با شرایط حل مساله، می تواند یکی از بهترین روش های تحقیق در مسیر آینده پژوهی باشد.
